Σήμερα οι επιχειρήσεις καλούνται να λειτουργήσουν μέσα σε ευμετάβλητα πλαίσια και να εντείνουν τις προσπάθειάς τους για διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) όπως είναι οι εργαζόμενοι, οι τοπικές κοινότητες, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, κ.α. απαιτούν από αυτές να λειτουργούν με υπευθυνότητα και διαφάνεια, ενώ η απαίτηση για κερδοφορία και οικονομική ευρωστία παραμένει εξ ίσου ως προτεραιότητα.

Ολοένα και περισσότερο οι επιχειρήσεις – ανεξάρτητα από το μέγεθός τους – αναγνωρίζουν την αυξανόμενη σημασία της φήμης τους και των κινδύνων που την επηρεάζουν, ενώ αποδέχονται τη σημασία και τα οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή υπεύθυνων επιχειρηματικών πρακτικών. Δέχονται δηλαδή ότι η εφαρμογή της υπευθυνότητά τους στην πράξη που περιλαμβάνει τη σχέση τους με τους εργαζόμενούς τους και την κοινότητα στην οποία λειτουργούν είναι πλέον πιο σημαντική από ότι στο παρελθόν.

Πολύ περισσότερο από την όποια ανταπόκρισή τους σε νομικά πλαίσια και σε πιέσεις των καταναλωτών, ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις εφαρμόζουν έναν νέο τρόπο διεξαγωγής των επιχειρηματικών τους συναλλαγών. Έναν τρόπο που προχωρά πέρα από την φιλανθρωπία και την απλή δωρεά ή χορηγία του παρελθόντος και περιλαμβάνει ευθύνη για το περιβάλλον, εφαρμογή καλύτερων εργασιακών πρακτικών, φροντίδα για τις τοπικές κοινότητες και αναγνώριση ότι η επιτυχία τους δεν εξαρτάται μόνο από την ποιότητα ή την τιμή των προϊόντων τους, αλλά και από το πώς συνολικά αλληλοεπιδρούν με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους, ως ζωντανά κύτταρα ενός ευρύτερου συνόλου.

Ορισμός της έννοιας της ΕΚΕ

Η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ), είναι μια δυναμική έννοια η οποία εξελίσσεται συνεχώς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της ανανεωμένης στρατηγικής της για την ΕΚΕ που δημοσιοποίησε το 2011, την ορίζει ως “η ευθύνη των επιχειρήσεων για την επίδραση που έχουν στην κοινωνία”. Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2001, στην Πράσινη Βίβλο που αποτέλεσε την πρώτη ανακοίνωση της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ΕΚΕ, την όριζε αναλυτικότερα ως “η έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη”. Μέσα σε αυτά τα 10 χρόνια αλλά και σε όσα έχουν ακολουθήσει έχουν σημειωθεί πολλές αλλαγές τόσο στις οικονομικές, όσο και στις κοινωνικές συνθήκες με αποτέλεσμα θέματα και αντιλήψεις, επιχειρήσεων και κοινωνιών να έχουν διαφοροποιηθεί.

Βιβλιογραφικά συναντούμε πλήθος ορισμών σχετικά με την ΕΚΕ καθώς σε κάθε γεωγραφική περιοχή ανά τον κόσμο υπάρχει διαφορετική κουλτούρα, διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης, διαφορετική ιστορική διαδρομή ενώ οι επιχειρήσεις λειτουργούν σε διαφορετικούς κλάδους.

Ανεξάρτητα από την προέλευσή τους η ΕΚΕ ενσωματώνει ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά:

• αυτοδέσμευση των ίδιων των επιχειρήσεων
• διάρκεια και συνέχεια στην εφαρμογή της
• συσχέτιση με κοινωνικά, περιβαλλοντικά και εντέλει οικονομικά θέματα
• συμπερίληψη τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικό περιβάλλοντος της επιχείρησης
• αλληλοτροφοδότηση με το στρατηγικό επιχειρηματικό μοντέλο
• διασύνδεση με τη βιώσιμη ανάπτυξη της επιχείρησης με υπεύθυνο τρόπο.

Η έννοια της ΕΚΕ περικλείει την ευθύνη κάθε επιχείρησης ή οργανισμού απέναντι στα ενδιαφερόμενα μέρη τα οποία επηρεάζει ή επηρεάζεται από αυτά μέσα από την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

H Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ενδιαφέρει όλους μας, γιατί αντανακλά τις βασικές αρχές της κοινωνίας που θα θέλαμε να ζούμε.

Επιχειρήσεις

μεγάλες ή μικρές, οι οποίες μέσα από το υπεύθυνο “επιχειρείν” μπορούν να βελτιώσουν την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική τους αποτελεσματικότητα, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Για το σκοπό αυτό πρέπει να εντοπίζουν ποιες ομάδες ή άτομα επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους, να οικοδομούν σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης με αυτά, να διαβουλεύονται μαζί τους και να εξισορροπούν τις απαιτήσεις για δημιουργία δράσεων αμοιβαίου συμφέροντος.

Εργαζόμενοι

Διασφαλίζει ένα εργασιακό περιβάλλον δημιουργικό και ανταποδοτικό.

Στο πλαίσιο αυτό, οι επιχειρήσεις καλούνται να εφαρμόζουν ένα σύνολο στρατηγικών ενεργειών και πολιτικών ώστε να αποτελούν έναν προτιμητέο εργοδότη. Μερικές από αυτές τις ενέργειες είναι :

• η συνεχής και συστηματική ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού τους με στόχο την επαγγελματική και προσωπική εξέλιξή τους
• η αναγνώριση της διαφορετικότητας και παροχή ίσων ευκαιριών ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, εθνικότητα κ.λπ. και η διαχείριση των εργαζομένων χωρίς διακρίσεις
• η διασφάλιση και συνεχής βελτίωση των συνθηκών υγείας και ασφάλειας,
• η δημιουργία ευχάριστου εργασιακού περιβάλλοντος όπου υπάρχει ανοικτή και ειλικρινής αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ διοίκησης και εργαζομένων
• η ισορροπία μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής και η εφαρμογή ελαστικού ωραρίου με δυνατότητα εργασίας από το σπίτι κ.α.

Καταναλωτές

Όλο και περισσότερο ενδιαφέρονται για τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά “διαπιστευτήρια” των προϊόντων και υπηρεσιών που αγοράζουν.

Οι πελάτες–καταναλωτές αποτελέσουν συχνά ισχυρό μοχλό πίεσης για την εφαρμογή εκ μέρους των επιχειρήσεων πρωτοβουλιών ΕΚΕ. Οι ετικέτες των προϊόντων και οι συνθήκες παραγωγής και εμπορίας τους παίζουν σημαντικό ρόλο και αποτελούν κριτήριο στην επιλογή τους εκ μέρους των καταναλωτών. Η διαφάνεια στις αγορές αποτελεί βασικό παράγοντα για συμβολή των πελατών- καταναλωτών στη βιώσιμη ανάπτυξη επιχειρήσεων και κοινωνίας.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με:

• διασφάλιση της πρόσβασής τους σε υπεύθυνες πληροφορίες που έχουν σχέση με τα προϊόντα, τον τρόπο παραγωγής τους κ.λπ.
• ανάληψη δράσεων που θα εξηγούν στους πελάτες-καταναλωτές πως θα πρέπει να ενεργούν στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης
• παραγωγή, διάθεση και προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών με τρόπο αποτελεσματικό, δεοντολογικό και φιλικό προς το περιβάλλον
• ανταπόκριση στις ανάγκες και επιθυμίες των πελατών με την προώθηση ασφαλών προϊόντων και υπηρεσιών που έχουν άριστη ποιότητα, δεν περιέχουν επικίνδυνες ουσίες, είναι αξιόπιστα και υποστηρίζονται από διαδικασίες εξυπηρέτησης μετά την πώληση
• δίκαιη τιμολόγηση με παράλληλη υποστήριξη όλων των μερών της μεταποιητικής και εφοδιαστικής αλυσίδας που συμμετέχει στη δημιουργία του προϊόντος ή υπηρεσίας
• υπεύθυνη προώθηση και εφαρμογή κανόνων δεοντολογίας στις στρατηγικές μάρκετινγκ και διαφήμισης με στόχο την τήρηση των δικαιωμάτων του καταναλωτή

διαρκής διαβούλευση και  ανταλλαγή απόψεων με τους πελάτες με στόχο τη βελτίωση

Προμηθευτές

Ιδιαίτερα εκείνους  που περιλαμβάνονται στην εφοδιαστική αλυσίδα της.

Οι υπεύθυνες επιχειρήσεις, κοινωνικά και περιβαλλοντικά, ενθαρρύνει τους προμηθευτές και επιχειρηματικούς τους συνεργάτες να εφαρμόζουν και αυτοί βασικούς κανόνες κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης και επιλέγουν να συνεργάζεται με εκείνους που τηρούν κοινά αποδεκτά πρότυπα σε τομείς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, η προστασία του περιβάλλοντος κ.α. Με τον τρόπο αυτό μεταφέρεται η σχετική γνώση και εμπειρία και διαδίδεται η υπεύθυνη επιχειρηματική δραστηριότητα σε τοπικό επίπεδο.

Μη κυβερνητικές οργανώσεις

Οι εκπρόσωποι της «Κοινωνίας των Πολιτών» οι οποίοι πρέπει να διαβουλεύονται με τις επιχειρήσεις για αναζήτηση συμπράξεων προς έναν κοινό στόχο. Η δημιουργία συνεργιών με διαφάνεια και συνεχή διάλογο αποτελεί επένδυση στην αξιοπιστία και την αμοιβαία εμπιστοσύνη και καλλιεργεί τις προϋποθέσεις για ανεύρεση λύσεων που θα επιφέρουν οφέλη σε όλους.

Τοπικές κοινωνίες

Θέλουν να γνωρίζουν ότι συνυπάρχουν με επιχειρήσεις και μοιράζονται τις ίδιες αξίες και προβληματισμούς.

Η συμβολή στις κοινωνίες αυτές μπορεί να εκφραστεί με δράσεις όπως:

• οικονομική ανάπτυξη μέσα από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας
• συμβολή στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μέσα από δράσεις που αναφέρονται στην εκπαίδευση, υγεία και περίθαλψη
• ενεργή συμμετοχή των εργαζομένων σε τοπικά εθελοντικά προγράμματα
• αγορές προϊόντων από τοπικούς προμηθευτές κ.α

Μέτοχοι και επενδυτές

Επιθυμούν να διασφαλίσουν τις επενδύσεις τους σε μεσο-μακροπρόθεσμο επίπεδο και πιστεύουν ότι η υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά οδηγεί προς αυτήν την κατεύθυνση.

Όλους τους ανθρώπους

Όπου κι αν ζουν, οι οποίοι προσδοκούν από τις εταιρίες που εδρεύουν στην Ευρώπη να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές αξίες και αρχές, σε όλα τα μέρη του κόσμου  που λειτουργούν.

Τα παιδιά μας και τις μελλοντικές γενεές,

Έχουν δικαίωμα να ζήσουν σε ένα βιώσιμο περιβάλλον.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που προκύπτουν σχετικά με την κατανόηση της ΕΚΕ είναι ότι κάθε επιχείρηση την αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό αποτυπώνονται τρία βασικά επίπεδα  κατανόησης:

Στο αρχικό επίπεδο για αρκετές επιχειρήσεις η ΕΚΕ ταυτίζεται με παροχή θέσεων εργασίας ή δημιουργία νέων, καταβολή φόρων, ενώ παράλληλα η υπευθυνότητα εκλαμβάνεται ως έννοια συνδεδεμένη με το σεβασμό των νόμων της χώρας που ασκείται η επιχειρηματική δραστηριότητα.

Σε λίγο υψηλότερο επίπεδο η ΕΚΕ ταυτίζεται με τη φιλανθρωπία. Συνακόλουθα σε σχέση με την επιχειρηματική λειτουργία η κοινωνική ευθύνη ταυτίζεται με τις “αρνητικές επιπτώσεις”, με άλλα λόγια ότι ευθύνη για μια επιχείρηση σημαίνει ότι “δεν κάνει κακό”, δηλαδή ότι δεν μολύνει το περιβάλλον, δεν καταναλώνει μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, δεν παράγει επιβλαβή προϊόντα κ.α.

Στο ανώτερο επίπεδο, η κοινωνική ευθύνη ταυτίζεται με τις “θετικές ενέργειες’, σημαίνει δηλαδή ότι οι επιχειρήσεις  μπορούν να εντάξουν στην εσωτερική τους δομή και δυναμική κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα όπως π.χ. ενσωμάτωση κάποιου συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ή  απασχόληση ατόμων από μειονεκτούσες ομάδες, κ.α., όπως και να προχωρήσουν σε διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους.

1^ο επίπεδο, οι επιχειρήσεις εκδίδουν έναν κώδικα δεοντολογίας ή κάποιον οδηγό καλής συμπεριφοράς, όπου περιγράφουν κάποιες προθέσεις τους σχετικά με πεδία της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.

2^ο επίπεδο, οι επιχειρήσεις εφαρμόζουν κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσεων π.χ. υιοθέτηση ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ή διαβούλευση με κάποιον προμηθευτή από χώρα του τρίτου κόσμου σχετικά με τις συνθήκες εργασίας του προσωπικού του. Στις περιπτώσεις αυτές η επιχείρηση είναι μεν δραστηριοποιημένη αλλά ενεργεί ανεξάρτητα και χωρίς συνεργασία με άλλους φορείς. Η επιχείρηση μόνη της βάζει τους στόχους της, εφαρμόζει το πρόγραμμά της και προβαίνει σε διορθωτικά μέτρα που μπορεί να χρειαστούν. Οι ενέργειες που αναλαμβάνει μπορεί να έχουν άμεση σχέση με τις βασικές επιχειρηματικές δραστηριότητές της.

3^ο επίπεδο οι επιχειρήσεις αποφασίζουν να υιοθετήσουν κάποιο σύστημα εφαρμογής  προσεγγίσεων για θέματα που σχετίζονται με την ΕΚΕ. Αυτά τα συστήματα μπορεί να έχουν εφαρμογή σε όλες τις επιχειρήσεις, σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή (πχ. Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ, κ.α.) ή αποκλειστικά σε ομοειδείς επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένο κλάδο. Η παρακολούθηση της εφαρμογής του συστήματος γίνεται είτε από την ίδια την επιχείρηση, είτε με τη χρήση κλαδικού διαγνωστικού εργαλείου, είτε σε συνεργασία με εξειδικευμένο τρίτο φορέα.

4^ο επίπεδο οι επιχειρήσεις ενσωματώνουν την ΕΚΕ στην καθημερινή επιχειρηματική τους δραστηριότητα στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης. Στο επίπεδο αυτό η ΕΚΕ γίνεται αναπόσπαστο τμήμα όλων των λειτουργιών της επιχείρησης και λαμβάνεται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων.

5^ο επίπεδο οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν τα ενδιαφερόμενα μέρη τους και αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες διαλόγου με αυτά, με σκοπό να γίνουν κατανοητές οι προσδοκίες τους, να επεξηγηθούν οι στόχοι της επιχείρησης, να αναζητηθούν τρόποι επίτευξης συνεργασιών, να εντοπιστούν κενά στην μεταξύ τους επικοινωνία, ώστε να εξαλειφθούν, κ.α. Το στάδιο αυτό,  όπου μέσω της ΕΚΕ η επιχείρηση περνά στη δημιουργία διαμοιραζόμενης αξίας για όλους  χαρακτηρίζεται από έντονη δημιουργικότητα και καινοτομία τόσο από πλευράς της ίδιας της επιχείρησης, όσο και των ενδιαφερόμενων μερών της.

Δεν Είναι:

• απλά και μόνον η συμμόρφωση με τη νομοθεσία. Η συμμόρφωση με τη νομοθεσία και τις κανονιστικές διατάξεις είναι προαπαιτούμενα για τη νόμιμη λειτουργία μιας επιχείρησης. Κάτω από το φάσμα της ΕΚΕ τοποθετούνται δράσεις που είναι πέρα από εκείνες που προβλέπονται από νόμους.
• φιλανθρωπία και εμπορική χορηγία. Η ΕΚΕ δεν καλύπτει πλέον μόνον φιλανθρωπικές δράσεις και οπωσδήποτε δεν καλύπτει εμπορικές χορηγίες, μέσα από τις οποίες οι επιχειρήσεις προβάλλουν το σήμα ή προϊόντα τους.
• δημόσιες σχέσεις. Μπορεί τα όρια κάποιων δράσεων ΕΚΕ και δημοσίων σχέσεων να εφάπτονται ή να επικαλύπτονται αλλά είναι βέβαιο ότι μια επιχείρηση δεν ενσωματώνει μέσα στις στρατηγικές της την ΕΚΕ απλά και μόνο για να κάνει δημόσιες σχέσεις.
• αντίφαση στον κύριο επιχειρηματικό σκοπό που είναι η παραγωγή πλούτου. Ο βασικός λόγος ύπαρξης μιας επιχείρησης είναι η παραγωγή  οφέλους προς τους μετόχους ή τους ιδιοκτήτες της. Όμως, αυτό πρέπει να συνοδεύεται από δράσεις που προστατεύουν το περιβάλλον και περιέχουν κοινωνική ευαισθησία.
• λόγια αλλά πράξεις και έργα. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη αναμένουν από τις επιχειρήσεις απτά, χειροπιαστά αποτελέσματα των εξαγγελιών τους.

Δεν Είναι:

• πλατφόρμα κοινωνικού διαλόγου, ως αποτέλεσμα επένδυσης στην αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη που δημιουργείται ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη και την επιχείρηση, ύστερα από διαφανή, ισότιμο και συνεχή διάλογο
• δημιουργία αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού, παρέχοντας πλαίσιο ευκαιριών για συνέργειες και συνεχείς βελτιώσεις, όπου η κατανόηση των αναγκών όλων των μερών είναι επιβεβλημένη για την εφαρμογή οποιωνδήποτε δράσεων
• επένδυση που αποφέρει αποτελέσματα μεσο-μακροπρόθεσμα. Τα αποτελέσματά της εφαρμογής της ΕΚΕ δεν μπορούν να μετρηθούν άμεσα αλλά φαίνονται μέσα από την καθημερινότητα όλων
• πηγή καινοτομίας που διευκολύνει στη δημιουργία λύσεων που αν αξιοποιηθούν επιφέρουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Παρέχει λύσεις σε πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει μια επιχείρηση, μια περιοχή, ένας κλάδος ή η κοινωνία γενικότερα όπως π.χ. η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κ.λπ.